Mevzuatlarda Acil Sağlık Hizmetleri Meslek Dalları

 

1928 yılında yayınlanan 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1), tıp mesleklerinin anayasası hükmündedir. Fakat acil sağlık alanındaki düzenlemelerin bu Kanun’da yıllar sonra, ülkemizdeki acil tıp ve acil sağlık hizmetleri sunumundaki gelişmelere paralel olarak yapılan değişikliklerde yer bulduğu görülmektedir (2).

Kanun’un 9’uncu maddesine dayanılarak, 1993 yılında Tababet Uzmanlık Tüzüğünde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tüzük, Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe girer. Böylelikle İlk ve Acil Yardım tıpta uzmanlık dalı olarak kabul edilir (3). Tüzükte tıpta uzmanlık eğitim süresinin ilk ve acil yardım bölümü için 3 yıl olduğu ifade edilmektedir. Daha sonra 2011 yılında yapılan düzenleme ile ilk ve acil yardım alanındaki uzmanlık süresi, 6225 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesinde düzenlenmiş ve 4 yıla çıkarılmıştır (4). Ayrıca tıpta uzmanlık ana dal adı ise acil tıp uzmanlığı şeklinde çizelgeye eklenmiştir.

2005 yılında 5371 Sayılı Kanun ile sağlık alanındaki birçok kanunda değişiklik yapıldı (5). Bunlardan birisi de Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’daki değişikliktir. Kanun’un 3’üncü maddesinin, ikinci fıkrasına şu ifadenin eklendiği görülmektedir: ‘Acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak ve Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmeliğinde belirtilmek kaydıyla, acil tıp teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri hastaya müdahale edebilir, bu hususta lazım gelen iş ve işlemleri yapabilirler. Hastane öncesi acil tıbbi yardım veren personel özel tip kıyafet giyer’(5371 Sayılı Kanun, Madde:7). Yapılan bu değişiklik ile Paramedik ve Acil Tıp Teknisyenlerine hastaya müdahale etme yetkisi verilmektedir.

Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’da 2005 yılında yapılan ATT ve paramediklere acil durumlarda hastaya müdahale yapma yetkisi ile ilgili düzenleme, aynı zamanda ilgili yönetmelikler ile pekiştirilir. Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği’nde 2007 yılında yapılan değişikliklerden birisi de paramedik ve ATT’lere verilen yetki ile alakalıdır. Yönetmeliğin 28’inci maddesinde: ‘Ambulans ve acil bakım teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri, acil sağlık hizmetlerinde acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak kaydıyla, Bakanlıkça belirlenen sertifikalı eğitim programlarını tamamlamak suretiyle hastaya müdahale ve bu hususta lazım gelen iş ve eylemleri yapabilirler’ ifadesine yer verilmektedir (6).

 Ayrıca, 2006 yılında yayınlanan Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nde bu hususun altını çizen düzenlemeler mevcuttur. Yönetmelik’te, acil yardım ambulanslarında en az bir hekim ve/veya paramedik olmak üzere en az üç personelin görev yapması gerektiğine dair ifadelere yer verilmektedir (7). Aralık 2007’de yapılan değişiklikte ise ‘ve/veya’ yerine ‘veya’ ifadesinin kullanıldığı görülmektedir. Düzenlemede, 7.12.2006 tarihli ve 26369 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nin 7’nci maddesinin birinci fıkrası şu şekilde değiştirilmiştir: ‘Acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekip görev yapar. Ekipte en az bir hekim veya ambulans ve acil bakım teknikeri, bir sağlık personeli ile bir şoför bulunur.’ Dolayısıyla bu düzenlemeden, acil yardım ambulanslarında; hekim yerine paramedik olmasının yeterli olduğu ya da hekim bulunmayan ambulanslarda paramedik bulunmasının zorunlu olduğu anlaşılmaktadır.

Yukarıda bahsi geçen mevzuatlar ile hekimsiz acil yardım ambulanslarının çalışması yasal zemine oturtulmuş olsa bile acil durumlarda hasta ya da yaralılara uygulanacak tedavilerde, özellikle acil ilaçların uygulanması hususunda, yetki sorunu gündeme gelmiştir. Zira hastaya ilaç uygulama yetkisi kanuna göre hekimdedir. Nihayet, 2009 tarihinde acil sağlık alanında atılan adımın, çok daha önemli olduğu anlaşılmaktadır. Paramediklere ilaç uygulama yetkisini veren, Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ Resmi Gazetede yayınlanır (8). Bu Tebliğ’e göre;  paramedikler, acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı olmak kaydıyla ve zorunlu mezuniyet sonrası eğitimleri almak şartıyla, Tebliğ’de belirtilen akış şemalarına uygun olarak, hastaneye ulaşıncaya kadar, kabul edilen acil ilaçları ve sıvıları kullanma yetkisine sahiptir (Tebliğ, Madde 4).

 

Acil sağlık hizmetlerinin sunumu hususunda yapılan bir diğer düzenleme ise 2012 yılında, Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nde yapılan değişikliktir. Yönetmeliğin ambulans ve acil sağlık aracı personelini tanımlayan 7’nci maddesinde, acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekibin görev yapacağı ve bu personelden en az birinin; hekim veya paramedik veya Bakanlıkça belirtilen mezuniyet sonrası eğitim sertifikalarını tamamlayan bir ATT olması gerektiğinin zorunlu olduğu belirtilmektedir (9).

Dolayısıyla acil yardım ambulanslarında ATT’lerin de hekimsiz çalışabileceği anlaşılmaktadır. Ayrıca ATT ile Paramedikler, acil yardım ve hasta nakil ambulanslarında sağlık personeli, komuta kontrol merkezlerinde çağrı karşılama personeli olarak ve hastane acil servislerinde sağlık personeli olarak çalışabilecektir. Bu personel gerektiğinde ambulans aracının sürücüsü olarak görev üstlenecektir.

Tıp mesleklerinin ana mevzuatında ve bu mevzuata dayandırılan diğer yasal düzenlemeler ile acil sağlık hizmetleri alanındaki temel meslek gruplarının belirlendiğini ifade edebiliriz. 

Hastanelerde acil tıp uzmanları ve hekimler, hastanede öncesinde hekim, paramedik ve acil tıp teknisyenleri acil sağlık alanındaki sağlık meslekleri olarak kabul görmektedir.

Böylelikle acil sağlık hizmetlerinin sunumunda; kara ambulanslarından, acil yardım ambulanslarındaki üç kişilik ekipten en az birinin hekim veya paramedik veya Bakanlıkça belirtilen eğitim sertifikalarını tamamlayan acil tıp teknisyeni olması şartıyla sağlık personellerinden oluşabileceği anlaşılmaktadır.

Fakat 2014 yılında, yayınlanan 6514 Sayılı Kanun’un 20’nci maddesi ile Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 3’üncü maddesi değiştirilmiştir (10). Değişiklikte; 1219 Sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin ikinci fıkrasında geçen ‘ile acil tıp teknisyenleri’ ibaresi madde metninden çıkarılmıştır. Şöyle ki; paramedikler ile acil tıp teknisyenlerine, acil yardım ambulansları için 2005 yılında Kanun ile verilen hastaya müdahale yetkisi, acil tıp teknisyenlerinden alınmaktadır. Bu durumda, acil yardım ambulansındaki üç kişilik ekipte, en az bir hekim veya paramedik bulunmasının zorunlu olduğu görülmektedir.

Çalışmamızın bu bölümünde, Ocak 2014 tarihinde, Kanun’daki bu değişiklikten ötürü ilgili yönetmeliklerde bir düzenleme yapılıp yapılmadığı araştırıldı. ASH Yönetmeliği’nde 29 Nisan 2014 tarihli bir değişiklik mevcut olduğu görüldü (11). Yönetmeliğin dayanak kısmı olan, 3’üncü maddesinin tamamen değiştirilmiş olduğu anlaşıldı. Bu dayanaklardan birisi de; 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun 3’üncü maddesinin ikinci fıkrasıdır. Yani 6514 Sayılı Kanun’daki değişiklik, yönetmeliğin dayanak kısmına işlenmiştir. Fakat istihdam edilecek personelin nitelikleri ile görev ve yetkilerinin yer aldığı 28’inci maddesinde bir değişiklik yapılmadığı, 2007 yılındaki düzenlemenin aynen kaldığı görüldü (6).

Yönetmelik’te 2014 yılında yapılan bir diğer değişiklik ise 10’uncu maddededir. Fakat bu madde, ATT ve paramediklerin görev ve yetki alanları ile ilgili değildir. Hatta ilginçtir ki, yapılan değişiklik ile 10’uncu maddenin birinci fıkrasının b bendinin birinci cümlesinde yer alan; B tipi istasyon tanımındaki  ‘(…), ekip içerisinde hekim bulunan’ ibaresi yürürlükten kaldırılmıştır. ATT’lerin ambulanslarda hekimsiz çalışmaması gerektiği sonucunu ortaya çıkaran bir değişiklikten ötürü, Yönetmelik’te bu yönde bir düzenleme beklerken, ambulanslardaki hekim sayısını azaltmaya yönelik bir düzenleme yapılmış olması dikkat çekmektedir. Bu yüzden, 10’uncu maddedeki değişiklik için ilginçtir ifadesi kullanılmaktadır.  

Yukarıda ifade edildiği üzere Nisan 2014 tarihinde, Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği’nde bir değişiklik yapıldığı, ancak yapılan değişikliğin acil tıp teknisyenlerinden alınan yetkiyle ilgili olmadığı, Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’nde ise 2014 yılında ve sonrasında bir değişiklik yapılmadığı görülmüştür. Dolayısıyla 6514 Sayılı Kanun ile ATT’lerden alınan yetki hususu çerçevesinde, ilgili yönetmeliklerde bir düzenlemeye gidilmediği anlaşılmaktadır. Bu durumda, 2006 tarihli Yönetmelik’te yer alan ve 2012 yılında güncellenen (7): ‘Acil yardım ambulanslarında en az üç personelden oluşan bir ekip görev yapar. Ekipte en az bir hekim veya bir paramedik veya Sağlık Bakanlığınca belirlenmiş modül eğitimlerini tamamlamış bir acil tıp teknisyeni bulunur (Değişik:RG-10/4/2012-28260)’ ifadelerinin, 2014 tarihli 6514 Sayılı Kanun ile çeliştiği ve bir düzenlemeye ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Çünkü yönetmelikler yasaya aykırı olamazlar.

Yönetmelik’teki ‘Hekim bulundurulmayan acil yardım ambulanslarında hasta kabininde nakil esnasında hastaya müdahale etmek üzere görev yapan personelden en az biri paramedik olmalıdır’ ifadesinden hareketle, günümüzde hizmet veren acil yardım ambulanslarının, bu şekilde ekiplerden oluşması gerektiği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, paramediklerin hekimsiz acil yardım ambulanslarında görev alabileceği, acil tıp teknisyenlerinin ise yanında bir hekim ya da paramedik bulunmadan çalışmasının yasaya aykırı olacağı sonucu ortaya çıkmaktadır.

*Bu makale Habip GOSTAK tarafından kaleme alınmıştır. Kaynak göstermek kaydı ile bir bölümü alıntı şeklinde kullanılabilir. 

Kaynaklar:

1. Resmi Gazete (1928). 1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun . 14 Nisan 1928. Sayı:863.

2. GOSTAK, Habip. Türkiye'de 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Tarihi (e-kitap). Bağlantı Linki: https://play.google.com/store/books/details?id=php2EAAAQBAJ : Google Play Kitaplar, 2022.

3. Resmi Gazete (1993). Tababet Uzmanlık Tüzüğünde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tüzük. 30 Nisan 1993. Sayı:21567.

4. Resmi Gazete (2011). 6225 Sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Kabul Tarihi:06/04/2011. RG Tarih:26 Nisan 2011. Sayı:27916.

5. Resmi Gazete (2005). Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu,Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun,Devlet Memurları Kanunu ve Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ile SB Teşkilat ve Görevleri Hk.'da KHK'da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. 5 Temmuz 2005. Sayı:25866.

6. Resmi Gazete (2007). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. RG Tarih:15.03.2007, Sayı:26463.

7. Resmi Gazete (2006). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği. 7 Aralık 2006, Sayı: 26369.