Acil Sağlık Alanındaki Kavramlar ve Tanımlar

Hastane dışında meydana gelen ve insan yaşamını tehdit eden her türlü acil durumlarda, hayatın kurtarılması ve sakatlıkların en aza indirilmesi amacıyla sunulan sağlık hizmetleri, olay yerinde yapılacak ilk yardım müdahaleleri, ambulans ekipleri tarafından uygulanacak acil yardım ve hastanelerde sunulacak acil tedavilerin tamamıdır. 

Acil sağlık, hastane öncesi ve hastane hizmetleri olmak üzere iki farklı boyutu olan, koordinasyon ve işbirliği gerektiren sağlık hizmetleridir. Dolayısıyla Acil Sağlık Hizmetleri (ASH) alanındaki kavram ve tanımlar bu çerçevede açıklanmaktadır.

Acil Sağlık Hizmetleri: Acil hasta ya da yaralılara, özel eğitimli ekipler tarafından olay yerinde, nakil esnasında, sağlık kurum ve kuruluşlarında verilen sağlık hizmetleridir (1).

Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü: Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak görev yapan, ülke genelinde acil sağlık hizmetlerinin yönetimden sorumlu, afet ve acil durumlarda ulusal ve uluslararası görev üstlenen kuruluştur (2).

Acil Sağlık Hizmetleri Danışma Kurulu: Sağlık Bakanlığı tarafından, ASH’nin uygulanmasına yönelik görüşlerine başvurulmak amacıyla, konu ile ilgili sağlık yöneticileri, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşturulan kuruldur. Kurula, ASH Genel Müdürü veya görevlendireceği genel müdür yardımcısı başkanlık eder (3).

Acil Sağlık Hizmetleri Bölge Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi: Acil sağlık hizmetlerinin ülke genelinde eşgüdüm içerisinde ve aynı standartlarda sunulması amacıyla çalışma yapmak üzere, hizmete uygun bina ve arazilerde kurulmuş Sağlık Bakanlığı’na bağlı merkezlerdir. Bu merkezler, ihtiyaca göre ASH bölge koordinasyon illerinde kurulur (1).

İl Acil Sağlık Hizmetleri Koordinasyon Komisyonu (ASKOM): İl genelinde acil sağlık hizmeti sunan ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon, hizmet standartlarının belirlenmesi ve işbirliğinin sağlanması amacıyla oluşturulan komisyondur. İl sağlık müdürlüğünün teklifi ve valilik onayı ile kurulur. Müdürlük, ilgili kamu ya da özel kurum ve kuruluşların temsilcileri ile meslek odası ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşur (1).

Acil Sağlık Hizmetleri Başkanlığı: İl düzeyinde meydana gelecek acil ve afet durumlarında, acil sağlık hizmetlerinin etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesi amacıyla, İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde kurulan idari hizmet birimidir. ASH Başkanlığı kurulmayan illerde bu görevi Sağlık Hizmetleri Başkanlığı yürütür (4).

İl Ambulans Servisi: İl genelinde ambulans hizmetlerini yöneten idari birimdir (5). İldeki tüm ambulans hizmetlerini koordine eden, başhekimlik, merkez ve istasyonlardan oluşan kuruluştur (1).

Komuta Kontrol Merkezi (KKM): Acil sağlık çağrılarının karşılandığı ve ambulans hizmetlerinin sevk ve idare edildiği merkezdir (3). 2021 yılı itibariyle KKM’ler 112 Çağrı Merkezleri bünyesinde yer almaktadır (6). Bağlı olduğu üst birim İl Ambulans Servisi Başhekimliği olmakla birlikte, acil sağlık çağrıların alınması, acil sağlık hizmetinin sunumu ve tamamlanması aşamasındaki tüm çağrı hizmetlerini Çağrı Merkezi üzerinden yürütmektedir.

112 Çağrı Merkezi: Her türlü acil çağrı hizmetlerinin yürütüldüğü çağrı merkezidir. Her ilde bir 112 Çağrı Merkezi kurulur. 112 Çağrı Merkezinde, kendi alanlarında acil yardım hizmeti sunan ambulans, polis, itfaiye, AFAD vb. tüm kurumlar ile valilik kararı ile 112 çağrı sistemine dahil edilen diğer kurumlar bulunur (7).

İlkyardım: Ani olarak ortaya çıkan hastalık veya yaralanma durumunda; kişinin hayatını korumak, sağlık durumunun kötüleşmesini önlemek ve iyileşmesine destek olmak amacıyla olay yerinde mevcut imkanlarla yapılan hızlı ve etkili müdahalelerdir (8). İlkyardım hayatın kurtarılması ya da durumun daha kötüye gitmesini önleyebilmek amacıyla, tıbbi araç-gereç ve ilaç kullanılmadan, acil yardım gelinceye kadar olay yerinde yapılan uygulamalardır.

Acil Yardım: ASH alanında özel eğitim almış ekipler tarafından, tıbbi araç-gereç kullanılarak olay yerinde ve hastaneye nakil sırasında verilen hizmetler bütünüdür (9). Acil yardım hizmetinin sunumunda, gerekli durumlarda ilaç tedavisi de uygulanmaktadır.

Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu (ASHİ): Acil sağlık çağrılarına olay yerinde ve nakil sırasında sağlık hizmeti vermek üzere ambulans ve ekiplerin bulunduğu hizmet birimidir (1). Acil sağlık hizmetlerinin zamanında sağlanması esas alınarak belirli bölgelerde ambulans istasyonları kurulmaktadır. 

Ekip: Hasta ya da yaralıya gerekli tıbbi müdahalede bulunmak ve olay yerinde gerekli tedbirleri almak üzere görevlendirilen, ASH konusunda eğitim almış sağlık personelleri ile şoförden oluşur (1). 

Ambulans: Hasta ya da yaralı nakillerinde ve/veya acil yardım hizmetlerinin sunumunda kullanılan, ilgili Yönetmelik[1]’te öngörülen teknik ve tıbbi ekipmanlarla özel olarak donatılmış kara, hava ve deniz ulaşım araçlarıdır (10).

Acil Sağlık Aracı: Ambulans ve acil sağlık hizmetlerinin sunumu esnasında ihtiyaç duyulan personel ve malzemeyi olay yerine hızlı bir şekilde ulaştırmak üzere kullanılan kara, hava ve deniz araçlarıdır.  Acil sağlık araçları aynı zamanda olay yerinde acil sağlık hizmetlerini yürütmek üzere kullanılmaktadır (11).

Hasta Nakil Aracı: Nakil sırasında tıbbi müdahale gerektirmeyen hastaların sağlık kuruluşlarına veya sağlık kuruluşundan ikamet ettikleri adreslere götürülmesi amacıyla kullanılan, hasta sedyesi bulunmayan araçlardır (5). Örneğin: Yatalak ve acil olmayan hastaları taşımak amacıyla kullanılan koltuklu minibüs tarzı araçlar.

Acil Tedavi: Hastaneler ile diğer sağlık kurum ve kuruluşlarında acil tıbbi tedaviye ihtiyacı olan kişilere sunulan hizmetler bütününü ifade eder (9).

Acil Servis: Sağlık hizmeti sunan kamu kurum ve kuruluşları ile özel hukuk tüzel kişileri ve gerçek kişiler tarafından kurulmuş olan yataklı sağlık tesisleri bünyesindeki acil sağlık hizmetleri sunan servislerdir (12).

Acil Durum: Toplumun tamamını veya belli kesiminin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, acil müdahaleyi gerektiren olaylar ve bu olayların oluşturduğu kriz halidir (13).

Afet: Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, doğa, teknolojik veya insan kaynaklı olaylardır. Etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı durumlardır (13).

Triyaj: Hasta ya da yaralı sayısının fazla olduğu veya hizmet kapasitesini aştığı durumlarda, öncelikli tedavi ve nakli gerekenlerin tespiti amacı ile olay yerinde veya ulaştırıldıkları sağlık kuruluşlarında yapılan hızlı seçme ve kodlama işlemidir (13).

Seyyar Hastane: Sağlık hizmeti verilmesi amacıyla hizmetin türüne göre, sağlık otoritesi tarafından bölgeye yönlendirilen, gerektiğinde yeri kolaylıkla değiştirilebilen her türlü araç-gereç ve donanımı kapsayan sağlık üniteleridir. Seyyar hastaneler özellikle afetlerde ve acil durumlarda kullanılmaktadır. Ayrıca kitlesel organizasyonlarda, toplumsal olaylarda sağlık tedbirleri kapsamında, insani yardım faaliyetlerinde ve her türlü nüfus hareketlerinde uygun yerlere kurulmaktadır (13).

Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE): Afetlerde ve acil durumlarda görev yapmak üzere gönüllü sağlık personellerinden oluşturulan ekiplerdir. 2021 yılında yayınlanan Yönetmelik[2] ile UMKE personeli olabilmek için; gönüllü olmak, yazılı başvuru yapmış olmak, temel UMKE eğitimlerinden başarı ile geçmiş olmak şartı getirilmiştir (13).

Tıbbi Danışman: KKM’de görev yapan acil hekimliği sertifika programını tamamlamış hekim veya merkez tarafından yönlendirilen ilgili branştaki uzman hekimlerdir (3). Tıbbi danışmanlar, sahada görev yapan sağlık personellerini danışman onayı konusunda desteklerken aynı zamanda acil sağlık hizmeti almak üzere KKM’ye çağrı yapan hastalara da yönlendirmeler yapmaktadır.

Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri (AABT): Üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu’ndaki 2 yıllık ambulans ve acil bakım teknikerliği programlarından mezun olmuş sağlık personelidir (3). AABT günümüz hastane öncesi ASH sunumunda paramedik olarak adlandırılmaktadır. Paramedik, hasta ve yaralılara acil tıbbi bakımı hastane dışında profesyonel bir şekilde başlatan, ambulansta nakil esnasında devam ettiren, acil servise hastayı teslim edinceye kadar görevi devam eden, aynı zamanda ambulans sürücülüğü de yapabilen ön lisans diplomalı sağlık personelidir (14). Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un paramediklere verilen yetkileri düzenleyen maddesinde Acil Tıp Teknikeri olarak adlandırılmaktadır (15).

Acil Tıp Teknisyeni (ATT): Sağlık meslek lisesinin acil tıp teknisyenliği bölümünden mezun olmuş sağlık personelidir (3).

Kaynakça

1. Resmi Gazete (2004). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. RG Tarih:24.03.2004, Sayı:25412.

2. Sağlık Bakanlığı. ASH Genel Müdürlüğü Misyon ve Vizyon. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü İnternet Sitesi. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 26 09 2021.] https://acilafet.saglik.gov.tr/TR-4186/misyon-ve-vizyon.html.

3. Resmi Gazete (2007). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. RG Tarih:15.03.2007, Sayı:26463.

4. Resmi Gazete (2020). Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı İdari ve Hizmet Birimleri Kadro Standartları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 22 Ekim 2020. Sayı:31282.

5. Resmi Gazete (2013). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. RG Tarih:20.09.2013, Sayı:28771.

6. 112 Acil Çağrı Merkezi. Tüm Acil Numaralar 112'de Toplandı. T.C.İçişleri Bakanlığı Acil Çağrı Merkezi. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 18 10 2021.] https://www.112.gov.tr/tum-acil-numaralar-112de-toplandi-merkezicerik.

7. Resmi Gazete (2014). 112 Acil Çağrı Merkezleri Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği. RG Tarih:16.05.2014, Sayı:29002.

8. Resmi Gazete (2020). İlk Yardım Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. RG Tarih:27.08.2020, Sayı:31226.

9. Resmi Gazete (2000). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği. 11 Mayıs 2000. Sayı: 24046.

10. Resmi Gazete (2006). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği. 7 Aralık 2006, Sayı: 26369.

11. Resmi Gazete (2012). Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 10 Nisan 2012. Sayı:28260.

12. Resmi Gazete (2009). Yataklı Sağlık Tesislerinde Acil Servis Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esaslarına Hakkında Tebliğ. RG Tarih: 16.10.2009, Sayı:27378.

13. Resmi Gazete (2021). Afetlerde ve Acil Durumlarda Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği. RG Tarih:25 Mayıs 2021, Sayı:31491.

14. Gostak, Habip. Cankurtaran (Roman) 3.Baskı. Ankara : Songür Yayıncılık, 2014.

15. Resmi Gazete (2005). Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu,Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun,Devlet Memurları Kanunu ve Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun ile SB Teşkilat ve Görevleri Hk.'da KHK'da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (5371 Sayılı Kanun) RG Tarih: 5 Temmuz 2005. Sayı:25866.

 

---

[1] Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği, RG Tarih:07.12.2006, Sayı: 26369.

[2] Afetlerde ve Acil Durumlarda Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği, RG Tarih:25 Mayıs 2021, Sayı:31491.