Ülkemizde acil sağlık hizmetleri merkez
teşkilatlanması, ilk zamanlar Sağlık Bakanlığı’nda bir şube müdürlüğü iken
günümüzde 2011 yılından beri genel müdürlük seviyesindedir (1).
1990 yılında Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
bünyesinde ASH Şube Müdürlüğü olarak kuruldu. Bu şube müdürlüğü 1994 yılında
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesine taşındı (2).
1997’de aynı Genel Müdürlük altında İlkyardım ve ASH
Daire Başkanlığı şeklinde, 2008 yılında Acil ve Afetlerde SH Daire Başkanlığı
adını aldı (2)(3).
2011 yılında ise 663 Sayılı KHK ile Bakanlık
teşkilatlanmasında yapılan değişikliklerle Genel Müdürlük seviyesine taşındı (4).
Böylelikle, ASH merkez teşkilatı, Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olarak
Sağlık Bakanlığı merkez yönetimi içinde önemli bir konuma getirildi (5).
Acil sağlık hizmetlerinin ülke genelinde eşit,
ulaşılabilir, kaliteli, süratli ve verimli bir şekilde yürütülmesi amacıyla
2000 yılında Acil Sağlık Hizmetleri
Yönetmeliği yayınlandı (6). Bu Yönetmelik, acil
sağlık hizmetlerinin teşkili, sevk ve idaresi konusunda kapsamlı bir rehber
niteliğindedir. Yönetmelik ile ülke düzeyinde acil sağlık hizmetlerinin
yönetiminden Genel Müdürlük sorumlu tutulmaktadır (Madde:6, Değişik:
RG-24/3/2004- 25412).
Dolayısıyla, acil sağlık hizmetleri teşkilatlanmasında,
ülke genelinde en tepede genel müdürlük bulunmaktadır.
Fakat, Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği’nin
yayınlandığı yıllarda, hatta genel müdürlüğün sorumlu tutulduğu düzenlemenin
yapıldığı 2004 tarihinde, acil sağlık özelinde, genel müdürlük seviyesinde bir
merkezi teşkilat bulunmuyordu (1).
Aradan geçen 21 yıla rağmen yürürlüğünü koruyan
2004, 2007 ve 2014 yıllarında bazı maddelerinde yapılan değişikliklerle hala
hizmet sunumunda dayanak olarak gösterilen bu Yönetmelik’te, genel müdürlük
tanımının ise -Temel Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğü şeklinde- eski hali ile kaldığı görülmektedir (Madde:4/b) (7)(8)(9).
2004 ve 2007 yıllarında henüz ASH ismi ile bir genel
müdürlük olmamasına rağmen 2011 yılında ASH isminde bir genel müdürlük açılmış
olmasından ötürü, ASH Yönetmeliği’nde 2014 yılında yapılan değişikliklerde
‘Genel Müdürlük’ tanımının düzeltilmemiş olması ise dikkat çekmektedir (1).
Acil sağlık alanında bir diğer yönetmelik ise 2006
tarihli Ambulanslar ve Acil Sağlık
Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’dir (10). Ambulans hizmetleri
ve ambulans servislerinin kuruluş, işleyiş ve denetlenmesine ilişkin usul ve
esaslar ile ambulans, acil sağlık aracı ve hasta nakil araçlarının tıbbi ve
teknik donanım özelliklerini düzenleyen bu Yönetmelik’te, 2012 yılında bazı
maddelerinde düzenlemeler yapıldığı görülmektedir (11).
Bu düzenlemelerden
birisi degenel müdürlük tanımında yapılan değişikliktir. Burada, ‘Genel
Müdürlük’ tanımı Acil Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğü şeklinde ifade edilmektedir (Madde:4/h. Değişik:
RG-10/4/2012-28260).
Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü merkez
teşkilatı mevcut yapılanması bir genel müdür, bir genel müdür yardımcısı ile
altı daire başkanlığından oluşmaktadır (12). Ayrıca genel
müdürlüğe doğrudan bağlı basın ve sosyal medya birimi bulunmaktadır (13).
Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, ülke
düzeyinde acil sağlık hizmetlerinin ulaşılabilirliği, etkinliği ve
verimliliğinden sorumludur. Hizmet sunan ile sunulanların memnuniyet ve eğitim
düzeylerinin arttırılması amacıyla çalışmalar yapmaktadır.
Teknolojik
yeniliklerden faydalanarak, toplumun her kesimine sunulan acil sağlık
hizmetlerinin aynı standartta ulaştırılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.
Ayrıca
ulusal ve uluslararası düzeyde afet ve olağandışı durumlara yönelik gerekli
hazırlıkları yapmaktadır. Afet durumunda donanımlı ekipler ve ekipmanlar ile
afet bölgesine en kısa sürede ulaşarak, acil sağlık hizmetlerini etkin bir
şekilde sunmayı misyon edinmektedir (14).
_____________________
Not: Bu makale Habip GOSTAK tarafından hazırlanmıştır. Kaynak göstermek şartıyla yayınlanabilir. Görseller telif hakkına tabidir.
_____________
Kaynaklar:
1. GOSTAK, Habip.Türkiye'de 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Tarihi.: Google
Kitaplar, 2022.
2. Sağlık-Sen
Stratejik Araştırmalar Merkezi Enstitüsü (SASAM).Sağlık Sisteminin
Güçlendirilmesi (Odak Grup Görüşleri Raporu) Yayın No:36. Ankara :
Sağlık Sen Yayınları, Aralık 2016.
3. Kaba, Hamdi ve
Elçioğlu, Ömür. Acil Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi Sürecinde İlk
ve Acil Yardım Teknikerliği ve Acil Tıp Teknisyenliği Mesleklerinin Ortaya
Çıkışı ve Gelişimi. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku Tarihi Dergisi. 2003,
Cilt 21, Sayı:3, s. 127-135.
4. Resmi Gazete
(2011).663 Sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. 02 Kasım 2011. Sayı: 28103.
5. Korkut, Semih ve
Gostak, Habip. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü ile Röportaj. [röp.]
Habip GOSTAK. Sağlık Bakanlığı ASH Genel Müdürlüğü. Ankara, 22 Haziran
2021.
6. Resmi Gazete
(2000).Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği. 11 Mayıs 2000. Sayı:
24046.
7. Resmi Gazete
(2004).Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik. RG Tarih:24.03.2004, Sayı:25412.
8. Resmi Gazete
(2007).Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik. RG Tarih:15.03.2007, Sayı:26463.
9. Resmi Gazete
(2014).Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına
Dair Yönetmelik. RG Tarih:29.04.2014, Sayı:28986.
10. Resmi Gazete
(2006).Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri
Yönetmeliği. 7 Aralık 2006, Sayı: 26369.
11. Resmi Gazete
(2012).Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri
Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 10 Nisan 2012.
Sayı:28260.
12. Sağlık
Bakanlığı. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hizmet Birimleri ve
Görevleri Hakkında Yönerge. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü İnternet
Sitesi. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 27 09 2021.]
https://acilafet.saglik.gov.tr/Eklenti/11613/0/ashgmhizmet-birimleri-ve-gorevleri-hakkinda-yonerge.pdf.
13. ASH Genel
Müdürlüğü. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Teşkilat Şeması. Acil
Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü İnternet Sitesi. [Çevrimiçi] 29 01 2021.
[Alıntı Tarihi: 10 10 2021.]
https://acilafet.saglik.gov.tr/TR-4185/teskilat-semasi.html.
14. Sağlık
Bakanlığı. ASH Genel Müdürlüğü Misyon ve Vizyon. Acil Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğü İnternet Sitesi. [Çevrimiçi] [Alıntı Tarihi: 26 09 2021.]
https://acilafet.saglik.gov.tr/TR-4186/misyon-ve-vizyon.html.
Şema Kaynak: Bu şema, Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hizmet Birimleri ve Görevleri Hakkında Yönerge ile ASH Genel Müdürlüğü internet sitesinde yer alan teşkilat şeması bilgileri esas alınarak, yazar tarafından çizilmiştir.
Hasta ya da yaralının kişisel öz geçmişinin sorgulanmasında kullanılan soruların baş harflerinin kısaltılmasından oluşan SAMPLE, yapılacak tıbbi müdahalede yön göstericidir. Birinci değerlendirmesi yapılan hasta ya da yaralının bilinci açık ise ikinci değerlendirmeye hasta/yaralı ile konuşarak başlanmalı ve bu sayede tıbbi müdahaleler için bilgiler elde edilmelidir. İnsanların en zor anlarında onlarla iletişim kurmak zorunda olan ATT/paramedikler, etkin bir acil tıbbi müdahaleyi başlatabilmeleri için bilgi edinme işlemini belirli bir standart içerisinde ve bazı kurallara riayet ederek yapmalıdırlar. Kişisel öz geçmiş yapılacak tıbbi müdahalede yön gösterici olacaktır. Tıbbi geçmiş ya da kişisel öz geçmiş SAMPLE ile öğrenilir. SAMPLE (Hasta/yaralının Kişisel Öz geçmişi) Sings and Symptom (Belirti ve Bulgular): Hasta/yaralının şikayetleri ve sağlık personelinin muayenede elde ettiği tıbbi veriler. Allergies (Alerjileri): Hasta/yaralının herhangi bir madde yada ilaca karşı duyarlılığı...
OKSİJEN MASKELERİ Oksijen maskeleri, ağız ve burnu içine alacak şekilde tasarlanmış, üzerinde küçük delikler bulunan, yumuşak kauçuk ya da şeffaf plastikten yapılmış, hasta/yaralıya oksijen verilmesini sağlayan araçlardır. Üzerinde bulunan burun klipsi ile lastiği maskenin yüze rahatça oturmasını sağlar. Maske alt kısmındaki özelliğine göre adlandırılır. Her tür maskenin alt kısmından oksijen kaynağına uzanan bir hortumu bulunur. Oksijen maskelerinin yetişkin ve pediatrik hasta/yaralılarda kullanılmak üzere değişik ebatları mevcuttur. Basit Yüz Maskesi Hastanın ağız ve burnunu içine alacak şekilde tasarlanmış, alt kısmında hortumu bulunan kauçuk ya da plastikten yapılmış maske çeşididir. Basit yüz maskesinin üzerinde nefes verme sırasında fazla gazların çıkışını sağlayan iki taraflı küçük delikler ve başa takmak için elastik bir bant ya da lastik bulunur. Yetişkin ve çocuklarda kullanılmak üzere çeşitli ebatlarda olan basit yüz maskesi ile hasta/yaralılara % 40-60 konsa...
Glaskow Koma Skalası (GKS) Glaskow Koma Skalası (GKS) hasta/yaralıların bilinç düzeyinin değerlendirilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Birinci değerlendirmede yer alan AVPU Skalasının ikinci değerlendirmedeki karşılığıdır da denilebilir. Glaskow Koma Skalasıyla, AVPU Skalasına göre daha detaylı bir bilinç değerlendirmesi yapılabildiğinden ikinci değerlendirmede kullanılır. Glaskow Koma Skalasında; göz açma, sözel ve motor yanıt değerlendirilerek hasta/yaralının bilinç düzeyi puanlandırılır. Glaskow Koma Skalasında puanlama, en kötü 3 puan en iyi 15 puan şeklindedir. Hasta/yaralının bilinç düzeyi değerlendirildiğinde GKS puanı; 3- 8 puan ise; Anlamlı nörolojik hasar olduğunu, 9- 12 puan ise; Orta dereceli nörolojik hasar olduğunu, 13- 14 puan ise; Hafif nörolojik hasar olduğunu gösterir. GERİ DÖN
Uygun boy oral airway seçimi: Oral airway seçimi, hastanın yaşına, cinsiyetine ve fiziki görünümüne göre değişir. Teorik olarak, yetişkin erkeklerde 4-5 numara, yetişkin kadınlarda 2-3, gençlerde 2, çocuklarda 1-0, bebeklerde 00, yeni doğanlarda ise 000 numaralar kullanılır. Pratik uygulamalarda ise hasta/yaralının ön dişleri ile çenenin köşesi arasındaki mesafe ölçülerek veya dudak kenarından kulak memesine kadar uzunluğu olan airway seçilir. GERİ DÖN:
Acil ilaç uygulama konusunda paramediklere bütün yollar serbest! Paramediklere, ayrıca mekanik ventilasyon uygulama yetkisi verildi. Ve artık iğne dekompresyon uygulaması yapabilecekler. İşte detaylar. Acil Sağlık Hizmetleri (ASH)'nin sunumunda, özellikle hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinin baş aktörlerinden biri olarak kabul edilen paramedik mesleği ile ilgili bugüne kadar birçok gelişme sağlandı. Bunlardan en önemlisi, 2005 yılında Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun'da yapılan değişiklikle, belli sınırlar çerçevesinde hastaya müdahale yetkisinin verilmesidir. Ardından 2006 yılında yayınlanan 26369 sayılı Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği ve bu yönetmelikte yapılan düzenlemeler ile hekim bulunmayan ambulanslarda paramedik bulundurma zorunluluğunu getirilmiştir. 2007 yılında yayınlanan, Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile pa...
ATT/Paramedik yerde yatan bir hasta/yaralının yanına diz çöker. İki elini de hasta/yaralının omzuna koyar. Bu şekilde hasta/yaralıdan gelebilecek ani bir fiziksel tepkiye karşı da kendisini korumuş olur. ATT/Paramedik, hasta/yaralının gözleri açık ise göz teması kurarak, gözleri kapalı ise sesini hafif yükselterek ‘İyi misiniz?’ diye sorar. ‘İyiyim’ ya da ‘kötüyüm’ şeklinde bir cevap vermesini bekler. Hasta/yaralının o an olumlu ya da olumsuz bir cevap vermesinden ziyade önemli olan yanıt vermesidir. ATT/Paramedik yanıt aldığında ikinci bir soru sorar; ‘İsminiz nedir?’ Hasta/yaralının ismini söylemesini bekler. Yanıt alındığında o an olay yerinde bulunan hasta yakınından, hastanın verdiği yanıtı onaylatır. İsminin Hikmet olduğunu söyleyen hasta/yaralının gerçek adı Hikmet ise bu durum hastanın kişi oryantasyonunun tam olduğunu gösterir. Eğer hasta yakını yok ise hastanın kişi oryantasyonunu değerlendirmek için ATT/Paramedik ‘Ben...
Bilinci açık olan hasta/yaralının kendisinden, bilinci kapalı hasta/yaralılardan ise yakınlarından veya olaya şahit, çevrede bulunan insanlarla konuşarak olay yada hastalık hakkında tıbbi amaçlı bilgi toplama işlemine öykü alma denir. Birinci değerlendirmesi yapılan hasta/yaralının bilinci açık ise ikinci değerlendirmeye hasta/yaralı ile konuşarak başlanmalı ve bu sayede tıbbi müdahaleler için bilgiler elde edilmelidir. İnsanların en zor anlarında onlarla iletişim kurmak zorunda olan ATT/paramedikler, etkin bir acil tıbbi müdahaleyi başlatabilmeleri için bilgi edinme işlemini belirli bir standart içerisinde ve bazı kurallara riayet ederek yapmalıdırlar. Hasta/yaralı öyküsü alma şu şekilde yapılmalıdır; Hasta/yaralıya yakın oturulmalıdır: ATT/Paramedik, hasta/yaralının kendisini rahat görebileceği, rahat duyabileceği ve sürekli göz teması kurabileceği bir yere oturmalıdır. ATT/paramedik, hasta/yaralıya kendisini tanıtmalıdır: ATT/Paramedik, ismini, unvanın...
Okullar öğretim görevlisi arıyor. Hocalar sitem ediyor: P aramedik bölümüne paramedik mezunu öğretim görevlisi bulamıyoruz diye. Haklısınız hocam! Biz de sitemkarız, sisteme ve içimizdeki 112 aşkına… İçimizdeki 112 sevgisi bizi bu hale getirdi, maalesef! Paramedik bölümünden mezun olduğumda, dikey geçiş ile lisans tamamlayabileceğim tek bölüm hemşirelikti. Oysa hemşire olduğumda 112’de çalışmama izin verilmeyecekti. O dönem, Çanakkale’de Afet Yönetimi bölümünün açıldığı zamanlardı. Paramedik olarak mezun olan her gencin gönlünden geçiyordu burada okumak. Ancak Acil Tıp Teknisyeni (ATT)mezunu yani Meslek Lisesi çıkışlı olduğumdan o bölüme geçmem imkansızdı. Afet bölümü, düz liseye öncelik tanıyordu. Üstelik Dikey Geçiş Sınavı (DGS)ile paramedik mezunu da almıyordu. Sözleşmeli olarak 112’de işe başladım. Önlisans mezunu olarak kalmamalıydım. Lisans bitirmem gerekiyordu. Ancak DGS ile tercih edebileceğim lisans bölümü hemşireliği bitirdiğim...
Ambulans sürüş tekniklerine yeterince uyulmaması ve kaza yerinde yeterli güvenlik önlemlerinin alınmaması sonucunda ambulans kazaları yaşanmaktadır. Ambulans kazalarında sağlık çalışanlarının ölüm, yaralanmalara maruz kalması, yetiştirilmiş personel ve iş kaybına yol açmaktadır. Bu nedenle Paramedik/ATT sürüş tekniklerini bilmeli ve kaza alanında gerekli tedbirleri uygulayabilmelidir. Paramedik ve Acil Tıp Teknisyenleri aynı zamanda iyi bir sürücü olmalıdır. Çünkü ambulans sürücülüğü hasta/yaralılara yapılan acil tıbbi müdahalenin bir parçasıdır. Kırığı olan bir yaralının ambulansla naklinin nasıl sağlanacağı, kalp krizi geçirmekte olan bir hastanın ambulansla taşınması sırasında ne gibi kurallara uyulacağı acil tıbbi müdahalenin önemli detaylarıdır. Bu yüzden günümüzde birçok acil yardım ambulansında sürücülüğü ATT ve paramedikler yapmaktadır. Paramedik bölümlerinden mezun olabilmek için B sınıfı ehliyet zorunluluğu bulunmaktadır. Fakat ATT ...
Ekili ve başarılı bir defibrilasyon yapabilmek için şu aşamalara uygun olarak işlem uygulanmalıdır: Defibrilatör hazır oluncaya kadar 30:2 CPR uygulanır. Monitör açılır. Derivasyon seç düğmesinden D II derivasyonu seçilir. Uygulanacak enerji seviyesi, enerji seç düğmesinden seçilir. Monofazik 360 J- Bifazik: 150-200J Hasta/yaralının göğsüne kaşıkların yerleştirileceği yerlere elektro jel sürülür. Kaşıklara jel sürülmemelidir. İki kaşık birbirine değdirilmemeli ve ikisi aynı elde tutulmamalıdır. Kaşıklar sternum-apeks üzerine yerleştirilir. CPR’a ara verilerek, kalp ritmi değerlendirilir. Nabız kontrolü yapılır. Ritmin VF/nabızsız VT olduğundan emin olunur. Charge(yükle) düğmesine basılır. Kaşıklar hasta/yaralının üzerindeyken şarj edilmelidir. Defibrilasyonda kullanılacak enerji normal insanlarda fibrilasyona yol açabileceğinden yükleme esnasında defibrilasyon işlemini uygulayacak kurtarıcı tarafından çevrede bulunan herkes uyarılmalıdır. Kurtarıcı, hasta/yaralının ve çevrenin kur...
Yorumlar
Yorum Gönder